edebiyatimiz.com Yeni müfredata uygun ders notları
İçinde halk şairlerinin şiirlerinin ve türkü, mâni, destan, fıkra, hikâye, dua, hutbe gibi yazarı belli olmayan anonim manzum ve mensur ürünlerin yer aldığı el yazması deftere “cönk” adı verilir. Cönk, Malezya dilinde yelkenli gemi anlamına gelen bir kelimedir. 15. yüzyıldan beri Türk şairlerce cönklerin yazıldığı bilinmektedir. Aşağıda yer alan dizeler, eskilerin cönkler hakkındaki fikirlerini ortaya koymaktadır.
Kendüyü görmeye hacet yoktur
Bilmeye ârif ile nâdânı
Cönkünü görmek ile zâhir olur
Herkesin mertebe-i irfanı
Cönklerin Özellikleri Nelerdir?
- Cönkler Türk edebiyatı tarihinin birincil kaynakları arasındadır.
- Cönk, tür bakımından günümüzün antolojilerine benzemektedir. Bu iki ürünün birbirinin tam karşılığı olduğunu söylemek doğru olmasa da işlev olarak benzerlik görülmektedir.
- Cönkler genellikle aşağıdan yukarı doğru açılır ve deri kaplı olur. Biçim açısından cönkleri, bugünkü not defterlerine benzetebiliriz. 15-25 cm uzunluğunda ve 5-15 cm genişliğinde olan cönkler kâğıdın kısa kenarından dikilmek suretiyle yapılır. Cönklerin yapımında çoğunlukla kaliteli kağıtlar kullanılır.
- Genellikle anonim eser olarak kabul edilen cönklerin yaprak sayılan 30 ile 300 arasında değişebilir ve çoğunda varak (sayfa) numarası bulunmaz.
- Genellikle siyah veya kahverengi derilerle çok güzel ciltlenmiş olanların yanında; ciltsiz, sayfaları eksik cönkler de vardır.
- Cönkler hem baştan hem de sondan yazıldıklarından çoğunlukla baş ve sonları belli değildir.
- Genellikle besmele ile başlayan cönklerin sonunda temmet (tamamlandı) ifadesi yer alır.
- Cönklerde daha çok âşıkların şiirleri bulunur. Buna rağmen hutbe, vaaz, dua gibi dini içerikli metinlerin yer aldığı cönkler de görülmüştür. Hatta bazı cönklerde ilaç tarifleri, sahibini ilgilendiren doğum ve ölüm tarihleri, alacak verecek hesapları, anonim türkü, mâni ve ilahiler, halk hikayeleri ve daha birçok konu ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
- Cönkler genellikle, okunması çok güç, kötü yazılarla yazılmıştır.
