Kadı Burhanettin Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Hayatı

Asıl adı Ahmet olan Kadı Burhanettin, 1345 tarihinde dünyaya gelmiştir. XIV. asrın ikinci yarısında Anadolu’da kadılık, vezirlik ve hükümdarlık yapmış âlim ve şair bir devlet adamıdır. Ailesi, Harezm’den gelerek Anadolu’ya yerleşmiş olup Oğuz asıllıdır. Annesinin ölümünden sonra, babası Şemseddîn Muhammed tarafından yetiştirilen Kadı Burhanettin, henüz on iki yaşında iken çeşitli ilimleri tahsil etmeye başlamış ve Kayseri’deki karışıklıklar nedeniyle babası ile Şam’a gitmek zorunda kalmıştır. Kayseri’ye döndükten sonra eğitimine devam etmiş ve daha sonra Mısır’a giderek burada dönemin önemli âlimlerinden dersler almıştır.

Babası ile birlikte hacca giderek hac farizasını yerine getirdikten sonra, babasının vefatı üzerine Halep’te bir yıl kadar kaldıktan sonra Kayseri’ye dönmüş ve babasının yerine Kayseri kadısı olmuştur. Kadılık görevinde kısa sürede yetkinliğini ve liyakatini göstererek memleketin her tarafında nam salmış, Anadolu halkı tarafından sevilmiş ve güven duyulmuştur. Eratna hükümdarı Alî Bey’in daveti üzerine vezirlik görevine getirilmiş ve dört yıl süren vezirliği sırasında ülkedeki karışıklıkları gidermeye çalışmıştır.

Alî Bey’in ölümü üzerine naip ilan edilmiş ve daha sonra hükümdarlığını ilan ederek kendi adına hutbe okutmuş ve para bastırmıştır. Timur, Osmanlı ve Mısır Memlukluları ile mücadele etmiş, hükümdarlığını cesaret ve maharetiyle sürdürmüştür. Ancak 1398 yılında Akkoyunlu beylerinden Kara Yölük Osman Bey tarafından bir suikast sonucu öldürülmüştür.

Kadı Burhanettin’in Edebi Kişiliği

• Kadı Burhanettin, devlet adamlığının yanı sıra edebi kişiliğiyle de önemli bir figürdür.
• Şiirlerinde Azerî Türkçesi özellikleri görülse de Batı ve Memluk Kıpçak Türkçesi kullanmıştır.
• Kelime hazinesi çok geniş olan ve dili ustaca kullanan şair, şiirlerinde taklidi seslerden ve tekrarlardan yararlanarak vermek istediği mesajı daha kuvvetli hissettirmeye çalışmıştır.
• Şairin Türk halk şiirinde olduğu gibi cinaslı kafiyelere fazlaca yer verdiği tuyuğları da bulunmaktadır. Çoğu tasavvufi olan ve sade bir Türkçe ile yazılan bu tuyuğların bazıları ise cinassızdır. Kadı Burhanettin’in yazdığı tuyuğlar ve yaptığı cinaslı kafiyeler, onun milli zevke bağlı olduğunu gösterir.
• Sevgilinin güzellik unsurlarını dile getirmesi, edebiyatımıza yeni teşbih ve mecazlar katması ve Türk nazmını kendine has bir estetik anlayışıyla işlemesiyle orijinal bir sanatkâr olarak anılmıştır.
• Kadı Burhanettin, şiirlerinde daha çok aşktan, şaraptan, eğlenceden hoşlanan realist ve ihtiraslı bir insanın dünya zevklerini, sevgilinin güzellik unsurlarını işlemekle birlikte, tasavvufun düşünce ve mecazlarına da yer vererek bunları en ince şekilde ele almıştır.
• Şiirlerinde zarafet ve hayal unsurlarıyla süsleme yapmaktan zevk almış realist ve cesur ruhunu yansıttığı şiirlerinde, savaşçı ve cengâver kimliğini ortaya koymuştur.
• Tabiat tasvirlerinde ise sonbahar temasına ağırlık vermiştir. Şiirlerinde yerel unsurlara yer vererek Türk dilinin kıvraklığını ve zenginliğini ustalıkla kullanmıştır.
• Onun şiirlerinde, mücadelelerle geçen hayatından izler görmek mümkündür. Onun yaşadığı olayların etkisiyle kaleme aldığı şiirlerinde, realist olduğu kadar savaşçı, cesur ve haşin yapısı kendini gösterir.