edebiyatimiz.com Yeni müfredata uygun ders notları
Hayatı
Nevizade Atayi, 1583 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası tanınmış şair ve âlim Nev‘î Yahyâ Efendi’dir. İlk eğitimini babasından aldıktan sonra Kaf-zâde Feyzullâh Efendi’den dersler aldı. 1601 yılında Ahî-zâde Abdülhalîm Efendi’den mülâzım olarak tahsilini tamamladı. Eğitimini tamamladıktan sonra İstanbul kadısı Zekeriyyâ Yahyâ Efendi’nin yardımıyla Canbaziye Medresesi müderrisliğine atandı.
1610 yılında Lofça kadılığına tayin edildi ve daha sonra Varna, Rusçuk ve Silistre gibi çeşitli kadılıklarda bulundu. Hayatının büyük bir kısmını Balkanlar’da geçirdi ve çeşitli kadılıklar yaptı. 1632 yılında Üsküp kadısı oldu ancak üç yıl sonra bu görevinden alındı. İstanbul’a döndüğünde yeni bir görev beklerken 1635 yılında vefat etti.
Nevizade Atayi’nin Edebi Kişiliği
- Atayi, 17 . yüzyıl divan edebiyatı şairlerindendir. Şiirlerinde Fuzûlî, Nev‘î ve Bâkî gibi dönemin önemli şairlerinin etkileri görülür.
- Atâyî’nin dil ve üslubu zamanının önde gelen şairlerinden farklı olarak ağır ve derin anlamlar taşıyan bir yapıya sahiptir. Şiirlerinde ve mesnevilerindeki dil özellikleri onun edebi kişiliğini belirleyen önemli unsurlardandır.
- Gazel, kaside gibi klasik şiir türlerinde eserler vermiştir.
- Şiirlerinde doğa güzellikleri, aşk, ölüm ve zamanın geçici olduğu temalar sıkça işlenir.
- Dedesi ve babası gibi Atâyî de tasavvufa yönelmiş ve Celvetiyye tarikatının müridlerinden olmuştur. Bu tasavvufi yön, eserlerinde dinî-mistiki temaların işlenmesine ve manevi derinlik kazanmasına yardımcı olmuştur.
- Edebiyatımızın hamse sahibi sanatçılarındandır. Nizâmî’nin eserlerinden etkilenerek yazdığı bu mesnevilerde İran geleneğinden farklı olarak yerli unsurları da kullanarak yeni bir tarz oluşturmayı hedeflemiştir.
- Hadâiku’l-Hakâik gibi edebi inceleme ve biyografi niteliğinde eserleri bulunur. Bu eserlerinde dönemin şairleri ve ilim adamları hakkında bilgi vermiş ve onların eserlerini değerlendirmiştir.
Nevizade Atayi Eserleri
Dîvân: İstanbul kütüphanelerinde on sekiz nüshası bulunan Dîvân’ı orta büyüklükte bir eserdir. Şiirleri genellikle Fuzûlî, Nev‘î ve Bâkî’nin etkilerini taşır.
Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şekâik: Üsküp kadısı iken yazdığı bu eser, Osmanlı Devleti sınırları içinde yetişen şeyhler, ilim adamları ve şairler hakkında bilgi verir. İlim tarihi için önemli bir kaynaktır.
Mesnevi
Alemnüma (Saki-name)
Nefhatü’l Ezhar
Sohbet-ül-Ebkar
Heft Han
Hilyet-ül-Efkar
