edebiyatimiz.com Yeni müfredata uygun ders notları
İLGİLİ YAZILAR
Türk ve İslam edebiyatının en özgün türlerinden biri olan cenkname, savaşın, kahramanlığın ve dini inancın iç içe geçtiği epik eserler olarak öne çıkar. Osmanlı Dönemi’nde, özellikle fetihlerin ve askeri zaferlerin edebi bir dille ölümsüzleştirilmesi amacıyla yazılan cenknameler, yalnızca birer savaş hikayesi olmanın ötesine geçerek, toplumun dini ve milli duygularını besleyen önemli eserler haline gelmiştir.
Bu eserlerde, İslam’ı savunan kahramanlar, genellikle gerçek ya da efsanevi şahsiyetler aracılığıyla övgüyle anlatılır ve bu kişilerin savaş meydanlarındaki yiğitlikleri, Tanrı’nın inayeti ile desteklenir. Bu yönüyle sadece bir tarih belgesi değil, aynı zamanda toplumsal değerlerin, inançların ve kültürel kimliğin yüceltilmesi amacını taşıyan bir türdür.
Osmanlı’nın savaşçı ruhunu ve İslam’ın yayılışını yüceltmek için kaleme alınan bu eserler, tarih ve efsaneyi harmanlayarak, okuyucularına hem geçmişin görkemini hem de dinin kutsallığını hatırlatır. Bu nedenle hem edebi bir değer taşır hem de bir milletin ruhunu yansıtan önemli bir kültürel miras olarak kabul edilir.
Cenknamelerin Özellikleri Nelerdir?
- Dinî-destansı kahramanlık hikâyelerinden olan Hz. Ali Cenknameleri edebiyatımızda 13.-14. yüzyıllarda görülmeye başlanmıştır.
- Hz. Ali Cenknameleri’nin kaynağı Arap – İslam kültürüdür. Hikâyelerin tamamında ortak konu din adına / uğruna yapılan savaşlardır.
- Bu hikâyeler tercüme, adapte veya te’lif yoluyla 13. yüzyıldan itibaren Anadolu edebiyatında görülmeye başlanmıştır.
- İslamiyet’in kabulünden sonra Anadolu Türk coğrafyasında oluşan destanlarda bir taraftan kahramanlık ve cesurluğa önem verilirken diğer taraftan din önemsenmiştir.
- Anadolu’nun Türkler tarafından fethedilmesinden sonra buranın Türkleşmesi ve İslamlaşmasını konu edinen destanların yanında dinî- kahramanlık hikâyeleri olan Hz. Ali Cenknameleri de yer almaya başlamıştır.
- Türk destan geleneğinin özelliklerini yansıtmakla birlikte bu cenknamelerin kaynakları Kur’an-ı Kerim ve hadisler başta olmak üzere İslam tarihi, Arap ve Fars edebiyatlarıdır.,
- Arap, Fars ve Türk sözlü edebiyat geleneğine ait ögelerden oluşan bu cenknameler Türk insanının ruhuna uygun olduğundan dolayı edebiyatımız içinde yüzyıllarca varlığını sürdürmüştür.
- Cenknameler, biçimsel yönden manzum, mensur ve manzum-mensur karışımı olarak kaleme alınmıştır. Bazı kaynaklar, manzum-mensur karışımı olanların Türkler tarafından yaratıldığını belirtmektedir.
- Manzum cenknameler, mesnevi nazım biçimi ve aruz ölçüsüyle kaleme alınmıştır. Mensur olan cenknameler daha çok tercüme yoluyla edebiyatımıza girmiştir.
- Bu cenknamelerde Hz. Ali olaylarda hep karşımıza çıkan örnek insan ve cengâver-gazi tipini temsil etmektedir.
- Cenknamelerde, Müslüman olanlara cennet müjdelenir. Tipler Müslim ve gayrimüslim olmak üzere iki tiptir. Soyut ve olağanüstü özellikler taşıyan varlıklar sürekli karşımıza çıkar.
- Cenknamelerde Hz. Ali, Düldül ve Zülfikar olağanüstü özelliklerle donatılmıştır.
- Hz. Ali Cenknamelerinin çeşitli ve önemli bir kahraman kadrosu vardır. Kahraman kadrosunun başında peygamberimiz Hz. Muhammet bulunur. İslamiyet’in kabul edilmesi ve yayılmasında emeği geçen din uluları, Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali, cenklerin başkahramanlarındandır. Hz. Muhammet’in torunları ve Ali’nin oğulları Hüseyin ve Hasan da destanlarda ön planda yer alan kahramanlardır. Destan kahramanları arasında Hz. Muhammet’in eşi Ayşe ve kızı Fatma da yer alır.
