Mesnevi Nedir? Özellikleri, Örnekleri, Sanatçıları

İLGİLİ YAZILAR

Mesnevi, İran edebiyatında ortaya çıkmış bir nazım biçimidir. Arap ve Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir. Genellikle aruzun kısa kalıplarıyla yazılır. Divan şirinde kullanılan en uzun nazım biçimidir. Mevlana’nın Mesnevi’si 25700, İran şairi Firdevsi’nin mesnevi biçimindeki Şehname’si 60.000 beyitten oluşmaktadır.

Mesnevi Türünün Genel Özellikleri

Genellikle hikâye etmeye elverişli konularda yazılır. Aşk, din, tasavvuf, ahlak, savaş, kahramanlık, bir şehrin güzellerinin tanıtılması, kişilerin ya da toplumun gülünç yönleri en çok işlenen konulardır.
Mesnevide konuya doğrudan girilmez. Asıl konudan önce “dibâce (önsöz), tevhid, münacat, naat, methiye gibi bölümler bulunur.
Düz uyak düzeniyle yazılır. Her beyit aa/ bb /cc / dd / ee …biçiminde kendi arasında uyaklıdır. Aynı aruz kalıbının tekrarıyla bir monotonluk doğmaması için beyitler arasına yer yer gazel, terkib-i bent gibi nazım biçimleri serpiştirilebilir.
Mesnevilerde konu ne olursa olsun dikkati çeken özellik, olayın bir masal havası içinde anlatılmasıdır.
Mesnevi, Divan edebiyatında romanın yerini tuttuğu için geniş halk kesimlerine ulaşabilmiştir.
Türk edebiyatının ilk mesnevisi Yusuf Has Hacip’in “Kutadgu Bilig” adlı eseridir.
Aynı şairce yazılan beş mesnevi, “hamse” adını alır. Türk edebiyatında ilk hamse Ali Şir Nevai’nindir. Batı Türkçesinde ilk hamseyi ise 15. yüzyıl şairi Hamdullah Hamdi yazmıştır.
Tanzimat döneminden sonra bu türde eser verilmemiştir. Son mesnevi şairi İzzet Molla’dır. Edebiyatımızda mesnevi türünde eser veren önemli isimler ve eserleri şunlardır:

Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig
Şeyyad Hamza Yusuf ü Züleyha
Ahmedi  İskendername
Ahmedi  Cemşid ü Hurşid
Mevlana  Mesnevi
Âşık Paşa  Garipname
Süleyman Çelebi  Vesiletü’n-Necat
Şeyhi  Harname
Şeyhi  Hüsrev ü Şirin
Gülşehri  Mantıku’t-Tayr
Ahmet Fakih  Çarhname
Hoca Mesud  Süheyl ü Nevbahar
Fuzuli Leyla ile Mecnun
Nabi  Hayriyye
Nabi  Hayrabad
Şeyh Galip  Hüsn ü Aşk

Edebiyatımızda Hamse Sahibi Sanatçılar Kimlerdir?

Ali Şir Nevai: Hayretü’l-Ebrar, Ferhat ile Şirin, Leyla ve Mecnun, Seb’a-i Seyyare ya da Behram Şah, Sedd-i İskenderi
Hamdullah Hamdi (Anadolu’da ilk hamse sahibi): Yusuf ü Züleyha, Leyla ve Mecnun, Kıyafetname, Mevlid, Tuhfetü’l-Uşşak
Taşlıcalı Yahya: Gencine-i Raz, Usulname, Şah u Geda, Yusuf ü Züleyha, Gülşen-i Envar
Nergisi (Bu sanatçının hamsesi mensurdur): Nihalistan, İksir-i Saadet, Meşaku’l-Uşşak, Kanunür-Reşad, Gazavat-ı Mesleme
Nevizade Atayi: Sakiname, Nefhatü’l-Ezhar, Sohbetü’l-Ebkâr, Heft-han, Hılyetü’l-Efkâr