Erzurumlu Darir Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

İLGİLİ YAZILAR

Hayatı

14. yüzyılda, edebiyatımızın Azeri sahasında etkili olan Erzurumlu Darir, doğuştan kör olmasına rağmen kendisini iyi yetiştirmiştir. Asıl adı Mustafa, babasının adı Yusuf’tur. Doğum ve ölüm tarihi hakkında bilgimiz yoktur. Hafıza kuvveti ile İslam dillerini ve İslami bilimleri iyi öğrenmiş, bu sayede kadılık mertebesine ulaşmıştır. Şiirleri ve ilmi sayesinde ünü Anadolu’yu aşmış, Mısır’a kadar uzanmıştır. 1377 yılında Mısır’a gitmiş, Mısır Sultanı Melik Mansur Ali’nin sohbetlerine katılmıştır. Sultanın tahttan uzaklaştırılması üzerine önce İskenderiye’ye, oradan da deniz yoluyla Anadolu’ya geçerek Karaman’a ulaşmış, burada dört yıl kadar kalmıştır. Hayatının son dönemlerinde Mevleviliğe intisap ettiği bilinmektedir.

Edebi Kişiliği

Erzurumlu Darir, 14. yüzyıl şairlerindendir.
Azeri Türkçesi sahasında yetişmesine rağmen dili Azeri – Anadolu Türkçesi arasındadır.
Gözleri görmediği için kendisine darir (kör) mahlasını seçmiştir. Kimi şiirlerinde de bu ifadeyi Türkçeleştirmiş ve “gözsüz” mahlasını kullanmıştır.
Kuvvetli ve marifetli söz söylemeyi, halka kendini dinletmeyi her daim başarmıştır.
“Yusuf ü Züleyha” isimli eseri mesnevi türünde yazarken diğer bütün eserleri nesir biçimindedir. Ancak sanatçı, nesir türündeki eserlerin içine manzum parçalar sıkıştırmaktan geri durmamıştır.
Eserlerinde sanat kaygısından uzak durmuş, sade, doğal bir dille yazmayı tercih etmiştir. Eserleri, Türkçe için zengin bir kaynak niteliğindedir.
Mısır’da kaldığı dönemde verdiği eserler ile Memlük Türkçesinin Oğuz Türkçesine yaklaşmasına katkıda bulunmuştur.
Mısır sultanının isteği üzerine Arap edebiyatının önemli isimlerinden İbni İshak’ın “Sîretü’n-nebî” adlı eserini, dilimize kazandırmıştır. Bu eserin tercümesi ile beş sene uğraşmıştır.
Türkçedeki ilk mevlidi yazan sanatçı Kadı Darir olmuştur. Sîretü’n-nebî adlı eserin içine bir mevlid manzumesi yerleştirmiştir. Bu bölüm Anadolu’dan Balkanlar’a Türk coğrafyasında oldukça sevilmiş, yıllarca okunmuştur.
Halep Naibi Emir Çulhan için de “Fütûhu’ş-Şâm” adlı eseri tercüme etmiştir. Bu eserin bir nüshası Fatih Millet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.