Destan Nedir? Destanın Özellikleri, Destan Çeşitleri

Milletlerin yaşamlarında derin izler bırakan olayların, kahramanların, bir milletin hayal dünyasında ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun, manzum hikayelere destan adı verilir. Destanlar, insanlığın meydana getirdiği ilk sanat eserleri arasında yerini alır.

Destanlar, insanların anlatma ve dinleme ihtiyacından doğmuştur. İnsanların gördükleri ve etkilendikleri olayları kendi hayalleriyle süsleyerek anlatmaları sonucu bu olaylar, kurmacaya dönüşmüştür. Şu anda tarih sahnesinde yer alan birçok milletin destanı yoktur. Bir milletin destan oluşturabilmesi için köklü bir maziye ve bunları anlatabilecek şairlere sahip olması gereklidir.

Destan Türünün Özellikleri

• Destanlar, milletin ortak hayal gücünün ürünüdür. Dolayısıyla belirli bir yazarı yoktur, anonimdir.
• Destanların büyük bir bölümü manzumdur. Ancak çok az da olsa nazım-nesir karışık yazılan destanlara da rastlanır.
• Destanlar, yaratıldıkları toplumun tarihi özelliklerini, ırklarını, milli değerlerini açıkça ortaya koyar.
• Destanlarda olağan olayların yanı sıra olağanüstü olaylara da rastlanır. Kişiler, olaylar, doğal varlıklar gerçek yaşamdaki boyutundan daha büyük ve daha zengindir.
• Destanlarda insanların yanında tanrılar ya da yarı tanrılar da kişi olarak seçilebilir. Kahramanı tanrı olmayan kişiler de idealize edilmiş insanlardır.
• Destanların oluştuğu zaman hakkında net fikir yürütmek çok zordur. Çünkü destanlar oluştukları dönemden çok sonra yazıya geçirilmiştir. Zamanda büyük atlamalar görülebilir.
• Destanlarda tasvir yapılmasını kolaylaştıran sıfatlara ve benzetmelere sıkça yer verilmiştir.
• Destanların büyük bölümünde savaş, kahramanlık, vatan sevgisi temaları işlenmiştir.
• Destanlar milli dil ve nazım şekilleriyle söylenir.
• Destanlar iki bölümde incelenir:

Doğal Destanlar: Milletlerin ortak ürünü olan ve büyük olaylar sonucunda, tarihin bilinmeyen bir evresinde oluşan, uzun, manzum eserlerdir. Doğal destanlar, oluşma, yayılma ve derlenme olmak üzere üç aşamadan meydana gelmiştir.

Yapma Destanlar: Yeni ve yakın çağlarda toplumu etkileyen bir olayın doğal destana benzetilerek belli bir sanatçı tarafından söylenmesiyle oluşan destanlara yapma destan adı verilir.

Destanların Oluşum Aşamaları

Bir destanın oluşabilmesi için çeşitli aşamalardan geçmesi gerekir. Destanların oluşum aşamaları şunlardır:

1. Oluşum Aşaması

Halkı derinden etkileyecek bir olay yaşanır. Bu olayda olağanüstü özelliklere sahip bir kahraman öne çıkar. Mucizevi olayları yarattığına inanılan kahramanın yaşadıklarının kuşaktan kuşağa aktarılması sırasında anlatılan, hayal gücünün etkisiyle derinleşir.

2. Yayılma Aşaması

Şairler efsanevi boyutlar kazanan bu tarihi olayları manzum hale getirir. Bunlara kendi hayal güçlerini yansıtan değişik motifler katarlar. Bu ürünleri saz eşliğinde değişik yerlerde halka söylerler. Böylece destan, o kültürün hâkim olduğu bölgelere yayılır.

3. Derleme Aşaması

Çeşitli bölgelerde parça parça söylenen bu şiirleri, bir destan şairi derleyip toparlayarak edebi bir dille yeniden şekillendirir. Böylece sözlü kültürde kaybolma ve unutulma riski ortadan kalkar. Yunan destanları İlyada ve Odesa’yı Homeros; İran destanı Şahname’yi ise Firdevsi derlemiştir.