edebiyatimiz.com Yeni müfredata uygun ders notları
İLGİLİ YAZILAR
Leyla ile Mecnun, bir Arap efsanesine dayanan klasik bir aşk hikâyesidir. Nizami başta olmak üzere birçok kişi tarafından işlenmiş olan konuyu Fuzûlî, 1535 yılında mesnevî türünde kaleme almıştır. Mesnevî tarzına ve Türk diline yenilik getirmiştir. Fuzuli’nin Leyla ile Mecnun’u Türk edebiyatının en sevilen eserleri arasında yerini almıştır.
A. Leyla ile Mecnun | Olay Örgüsü
- Oğlu olmayan kabile başkanının dua etmesi ve bir oğlunun olması
- Leyla ile Kays’ın birbirine âşık olmaları ve Leyla’nın annesinin bunu öğrenmesi
- Leyla’nın okula gitmesinin yasaklanması
- Onu okulda göremeyen Kays’ın Mecnûn olup çöllere düşmesi
- Kays’ın babasının Leyla’yı oğluna istemesi, “Kays deli oldu.” diyediye Leyla’nın ailesinin bunu kabul etmemesi
- Mecnûn’un çöllerde hayvanlarla arkadaşlık etmesi, Mecnûn’un babasının iyileşmesi için onu Kâbe’ye götürmesi
- Mecnûn’un kavuşmak ve iyileşmek yerine aşk derdinin şiddetlenmesi için Kâbe’de dua etmesi ve duasının kabul olması
- Nevfel adlı bir yiğidin Mecnûn’a yardım etmek amacıyla Leyla’nın kabilesine savaş açması
- İbn-i Selâm adlı Arap beyinin Leyla’ya âşık olması, onunla evlenmesi
- Mecnûn’un arkadaşı Zeyd’den, Leyla’nın evlendiğini öğrenmesi
- Mecnûn ile Leyla’nın mektuplaşması
- Leyla’nın âhından ötürü İbn-i Selâm’ın ölmesi, Leyla’nın baba evine dönmesi ve Mecnûn için büyük ıstıraplar yaşaması
- Mecnûn’un İbn-i Selâm’ın öldüğünü duyması ve bu olaya üzülmesi
- Leyla’nın çöllerde Mecnûn’u aramaya başlaması, ilâhî aşka erişmiş Mecnûn’u bulması ve Mecnûn’un Leyla’yı tanımaması
- Leyla’nın evine dönmesi ve hastalanarak ölmesi, Leyla’nın öldüğünün duyan Mecnûn’un, Leyla’nın mezarının başında ölmesi
B. Leyla ile Mecnun | Kişiler
Bu mesnevide yer alan önemli kişiler ve bu kişilerin belirgin özellikleri şunlardır:
Leyla: Asli kişi (başkahraman) Mâşuk (sevilen)
Mecnûn: Asli kişi (başkahraman) Mâşuk (sevilen) Olaylar genellikle Mecnûn etrafında gelişir.
Mecnûn’un babası: Yardımcı kişi Şefkatli, olumlu özelliklere sahip biridir.
Leyla’nın anne ve babası: Yardımcı kişi Zalim, anlayışsız, olumsuz özelliklere sahip kişilerdir.
Nevfel: Yardımcı kişi Yardımseverdir.
İbn-i Selâm: Yardımcı kişi Leylâ’ya âşık aynı zamanda Mecnûn’a rakiptir.
Zeyd: Yardımcı kişi Vefalı bir dosttur.
C. Zaman
Metinde olayların ne zaman gerçekleştiğine ilişkin bir bilgi yoktur.
D. Mekân
Metinde en önemli mekân “çöl” dür. Çöl, aynı zamanda hikâyenin ortaya çıkıp şekillendiği coğrafya olan Arap Yarımadası’nın da karakteristik özelliğini yansıtır.
Diğer mekanlar: Mektep, Mecnûn’un babasının evi, Leyla’nın babasının evi, İbn-i Selâm’ın evi, meclis, geçit, Kâbe, Leyla’nın mezarıdır.
Bu mekânların bir kısmı metnin yapı bakımından bütünlüğünü sağlamak amacıyla kurgulanan hayal ürünü (Mecnûn’un ve Leyla’nın babasının evi), bir kısmı gerçektir (Kâbe, çöl). Metindeki kişiler de hikâyede verilmek istenen mesajı iletmek için kurgulanan hayal ürünü kahramanlardır. Tarihte Leyla ile Mecnûn’un yaşadığına dair herhangi bir kanıt yoktur.
Buna göre bu kahramanların da olmaması gerekir. Böyle kahramanların olmaması nedeniyle mekânların da hayalî olduğu anlaşılmaktadır. Sadece o coğrafyanın gerçek mekânları Kâbe ve çöldür. Kâbe dışında diğer mekânlar tasvir yapılmadan anlatılmıştır.
E. Tema
Leyla ile Mecnûn “aşk” ekseninde gelişen bir olay örgüsüne sahiptir. Fuzulî, bu eseriyle hayatın ancak “aşk”la anlam kazanacağını vurgulamak istemiştir. Ona göre insanı insan yapan en büyük erdem “aşk”tır. Bu aşk, kendi varlığını unutup sevgilinin varlığında yok olmaktır. Fuzûlî, aşkı tasavvufi bir anlayışla ele almış, Mecnûn’un beşerî aşktan ilahi aşka yükselişini anlatmıştır.
Günümüzde de “aşk”, hayatın gerçeklerinden biridir. Olay örgüsü, zaman, kişiler değişse de insana özgü durumların edebî metinlerde her zaman devam ettiğini belirtmek gerekir. Hikâyedeki tema (aşk) evrenseldir. İnsanoğlu var olduğu günden bu yana, günlük yaşamdan sanat alanına kadar hayatın her alanında aşk vardır ve var olacaktır.