Ziya Gökalp Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Hayatı

Ziya Gökalp, 23 Mart 1876 da Diyarbakır’da doğan büyük Türk şairinin asıl adı Mehmed Ziya’dır. Diyarbakır gazetesi yazarlarından Mehmet Tevfik Efendi’nin oğludur. Daha çocuk yaşlarında iken okumaya karşı derin bir heves duyan Ziya Gökalp, Diyarbakır Asker rüştiyesini bitirdi. Amcasından Arapça ve Fransızca öğrendi. Matematik, felsefe, tasavvuf gibi alanlarda kendini geliştirmeye çalıştı. Bir süre de Diyarbakır Mülkiye’sinde okuduktan sonra İstanbul’a gelerek Baytar Mektebine girdi. Bu mektebin son sınıfına kadar ciddi bir çalışma ile okudu. Fakat son sınıfında iken siyasi işlerle meşgul olmaya başladı. Tıbbiyelilerce kurulan II. Abdülhamit yönetimini yıkmaya çalışan gizli cemiyete üye oldu. Ancak polis tarafından tutuklandı. Dokuz ay müddetle Taşkışla’da hapiste yattıktan sonra memleketi olan Diyarbakır’a sürüldü. Kendini okumaya verdi.

Meşrutiyet ilan edilince İttihat Terakki’nin Diyarbakır şubesini kurdu. Partinin 1910’da Selanik’te toplanan genel kuruluna Diyarbakır delegesi alarak katıldı ve genel merkez üyeliğine seçildi. Genç Kalemlere katıldı. Ergani milletvekili oldu. İstanbul’da Darülfünun’da sosyoloji okuttu. Yeni Mecmua’yı çıkardı. İstanbul’un işgalinde tutuklanarak diğer ittihatçılarla birlikte Malta’ya sürüldü. İki yıl sonra Ankara hükümetinin yaptığı antlaşma sonunda yurda döndü. Ankara’da bir iş bulamayınca Diyarbakır’a gitti. Orada Küçük Mecmua’yı çıkardı. Millî mücadeleyi yazılarıyla destekledi. Daha sonra Maarif Vekâleti Talim Terbiye Kurulu Başkanlığına getirildi. Dünya klasiklerinin çevirisi için hazırlıkları başlattı. Diyarbakır milletvekili seçildi. Gençlik yıllarındaki intihar girişiminde kafatasında kalan kurşunun etkisiyle rahatsızlandı ve 25 Ekim 1924 tarihinde İstanbul’da öldü.

Ziya Gökalp’in Edebi Kişiliği

Mili edebiyat hareketinin öncülerinden olan sanatçı, manzum destan, masal, şiir, makale türünde eser veren sanatçı sanatsal yönden daha çok fikirleri ile geniş kitlelerce takip edilmiş ve Milli edebiyat döneminin bu yönüyle en önemli teorisyeni olmuştur.
Türkiye’ye sosyolojiyi getirmiş isim olarak da bilinen Ziya Gökalp, ilk Türk sosyologdur. Emile Durkheim’in sosyoloji anlayışından etkilenmiştir.
Tanzimat’tan beri dağınık bir şekilde sürdürülen Türkçülük düşüncesini sistemleştirmiş; Türkçülük hareketinin programını çizmiş, ilkelerini belirlemiştir.
“Başka dile uymaz annenin sesi/Her sözün ararsan vardır Türkçesi” diyerek Türkçe’nin yaygınlaşması için çalışmış, konuşma dili ile edebiyat dilinin aynı olması için çaba göstermiştir.
“Türkçülük, Türk milletini yükseltmek demektir.” inancıyla çalışmış, sanatı bu amaca ulaşmanın aracı olarak görmüştür. Türkçülük düşüncesi Turancılık, Oğuzculuk aşamalarından geçtikten sonra Türkiyecilik çizgisinde Atatürk üzerinde de etkili olmuştur.
Şiirlerini halk şiiri nazım biçimlerinden yararlanarak hece ölçüsüyle ve yalın bir dille yazmıştır.
Şiiri düşüncelerini yaymak için didaktik bir araç olarak görmüş, çocuklar için de şiirler yazmıştır.
En önemli eseri olan “Türkçülüğün Esasları”nda dilde, estetikte, ahlakta, hukukta, dinde, iktisatta, siyasette ve felsefede Türkçülüğün hedeflerini göstermiştir.
“Kızılelma” (1915) adlı kitabında Turan düşüncesini ve vatan sevgisini anlatan şiirlerini bir araya getirmiştir.
“Yeni Hayat” (1918) adlı kitabında Turan idealinden vazgeçerek Türkiye Türkçülüğünü dile getiren ve yurtta yapılmasını istediği yenilikleri anlatan şiirlerini toplamıştır.
“Altun Işık” adlı şiir kitabında ise Milli edebiyatın halk masallarından ve efsanelerinden doğacağı inancıyla eski Türk masal ve efsanelerini şiirleştirmek istemiştir.
“Türkleşmek – İslamlaşmak – Muasırlaşmak” adlı kitabında Türklük, İslamlık ve çağdaşlık kavramları etrafında bir sentez denemesinde bulunmuştur.
“Türk Medeniyeti Tarihi” ve “Türk Töresi” adlı kitaplarında eski Türk kültürünü tanıtmaya çalışmıştır.