Ahmet Mithat Efendi Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Hayatı

Ahmet Mithat Efendi, 1844 yılında İstanbul’da doğan Ahmet Mithat, diğer Tanzimat sanatçılarından farklı olarak zengin bir aileye mensup değildir. Küçük bir manifaturacı olan Süleyman Ağa ile Nefise Hanım’ın oğludur. 7 yaşındayken babasını kaybetmesi üzerine küçük yaşta çalışmaya başlamış, Mısır Çarşısı’nda bir aktarın yanında çıraklık yaparken Arapça ve Fransızca dersleri almış; ağabeyinin yanına, Niş’e giderek ilkokulu tamamlamış; Tuna Vilayeti Mektupçuluk Kalem’ine girmiştir. Çalışkanlığıyla Mithat Paşa’nın gözüne girmiş Tuna vilayet gazetesinin başına getirilmiştir. 1869’da girdiği bu gazetecilik hayatını Bağdat’ta sürdürmüş, bu arada Maarif Nezaretinin (Eğitim Bakanlığı) açtığı okul kitapları yarışmasında birinci olmuştur. 1871’de İstanbul’a dönmüş, evinde kurduğu küçük matbaada eserlerini basmaya başlamıştır. Bu dönemde Genç Osmanlılar ile ilişki kuran Ahmet Mithat Efendi, Ebüzziya Tevfik aracılığıyla Namık Kemal ile tanışmış, Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre” adlı eserinin oynanmasından sonra Namık Kemal ile birlikte sürgüne gönderilmiştir. 38 ay süren Rodos sürgünün ardından affedilmesi üzerine İstanbul’a dönerek edebi faaliyetlerine hız vermiştir. “Menfa” adlı eserinde Yeni Osmanlıları eleştirmiş, sarayın da desteğini arkasına alarak Tercüman-ı Hakikat gazetesini yayımlamaya başladı. 1879’da Matbaayı Amire’ye müdür olarak atandı. 1880 yılında Beykoz’da bir çiftlik satın alarak buraya yerleşti, kızını gazetesinde çalışan Muallim Naci ile evlendirdi. II. Meşrutiyetin ardından emekliliğe ayrılarak kendini tamamen yazı hayatına adayan Ahmet Mithat, 28 Aralık 1912’de hayatını kaybetmiştir.

Ahmet Mithat Efendi Edebi Kişiliği

• Tanzimat hareketinin amacını en geniş ölçüde gerçekleştiren kişidir.
• Geçimini kalemiyle kazanan ilk yazarımızdır.
• Edebiyatımızda halk için romancılık anlayışını oluşturmuş; yazdığı iki yüze yakın roman ve hikâye ile halka okumayı sevdirmeye, okurlarının kültür düzeyini yükseltmeye çalışmıştır. Bu nedenle “yazı makinası” ve “hâce-i evvel” isimleriyle tanınmıştır.
• Meddah tarzını andıran teknik ve üslupla yazdığı eserlerinde sanat kaygısı olmadığı için roman tekniği son derece kusurludur. Ahmet Mithat, kitaplarında psikolojik analizlere yer verse de pek başarılı olamamıştır.
• Olayın akışını keserek ansiklopedik bilgiler vermek, anlatım tekniğinin en belirgin özelliklerindendir.
• “Devir”, “Bedir”, “İttihad” ve “Tercüman-i Hakikat” gazeteleriyle “Dağarcık” ve “Kırkambar” adlı dergileri çıkarmıştır.
• Ahmet Mithat Efendi, şiir dışında hemen hemen her türde eser vermiş; yazdığı kırk bir romanın her birinde farklı konuları işleyerek edebiyatımıza konu bolluğu getirmiş ve macera romanından tarihsel romana, duygusal romandan gerçekçi, natüralist romana değin birçok roman türünü denemiştir.
• “Felatun Bey’le Rakım Efendi” adlı eseri yanlış Batılılaşma temasını işleyen ilk romandır. Eserde Batılılaşmayı tüketim kültürü boyutuyla algılayan alafranga züppe tipi (Felatun Bey) anlatılmış ve bu tipin daha iyi canlandırılması için karşısına Avrupa kültürünü özümsemiş Rakım Efendi tipi çıkarılmıştır.
• Romanda Fransız yazarı Alexandre Dumas Pere’i örnek almıştır.
• Tanzimat Dönemi’nde dilde sadeleşme düşüncesini Şinasi ile birlikte en iyi uygulayan yazardır.
• Eserlerinin çoğunda romantizm akımının etkisinde kalmış; ancak bazı eserlerini realizm ve natüralizm ilkeleri doğrultusunda yazmaya çalışmıştır.
• Servetifünuncuları eleştirmek için yazdığı “Dekadanlar” adlı makalesiyle dekadanlık tartışmasının başlamasına neden olmuştur.

Ahmet Mithat Efendi’nin İlkleri

• İlk hikaye kitabı: Letaif-i Rivayet
• İlk Türk polisiye roman: Esrar-ı Cinayat
• İlk Türk Macera Romanı: Hasan Mellah

Eserleri

Roman
Hasan Mellâh yâhud Sır İçinde Esrar
Dünyaya İkinci Geliş yâhud İstanbul’da Neler Olmuş
Hüseyin Fellah
Felatun Bey ile Rakım Efendi
Karı-Koca Masalı
Paris’de Bir Türk
Çengi
Süleyman Musûlî
Yeryüzünde Bir Melek
Henüz On Yedi Yaşında
Karnaval
Amiral Bing
Vah!
Dürdâne Hanım
Esrâr-ı Cinâyât
Cellâd
Volter Yirmi Yaşında
Hayret
Cinli Han
Çingene
Demir Bey yâhud İnkişâf-ı Esrâr
Fennî Bir Roman Yâhud Amerika Doktorları
Haydut Montari
Arnavutlar-Solyotlar
Gürcü Kızı yâhud İntikam
Nedâmet mi? Heyhât
Rikalda yâhut Amerika’da Vahşet Âlemi
Aleksandr Stradella
Şeytankaya Tılsımı
Müşâhedât
Jön Türkler

Öykü
Kıssadan Hisse
Letâif-i Rivayet
Suni’fi Zann
Gençlik
Esâret
Teehhül
Mihnetkeşân
Firkat
Yeniçeriler
Ölüm Allâhın Emri
Bir Gerçek Hikâye
Bir Fitnekâr
Para
Cankurtaranlar

Tiyatro
Çengi
Açıkbaş
Eyvah

Gezi yazısı
Avrupa’da Bir Cevelan
Seyyadane Bir Cevelan